KUFUNGA NOKUDZIDZA

Harold W. Percival

CHITSAUKO V

DZIDZO DZESVONDO

Chikamu 5

Boka revanhu. Simuka uye kuwa kwerudzi. Izvo chokwadi chenhoroondo. Magenge emutemo. Zvitendero sekwakanangwa neboka. Sei munhu akazvarirwa muchitendero.

boka ramangwana ndiwo ramangwana zvinokanganisa zvakafanana nhamba yevanhu. Zvo pfungwa vaita kuti ramangwana kwavari. Nhengo dzemhuri dzinogona kunge dziine imwe ramangwana Zvakafanana. Ivo vane iwo mamwe madzitateguru, tsika uye kukudzwa, zvine hukama nenzvimbo uye vanogovana kune imwe nhano hukama nemagariro. Kazhinji kwavo ramangwana ndiko kushayiwa kwezvose izvi kunze kwenzvimbo nemadzitateguru. Dzimwe nguva, zvakafanana zvemuviri zvinoratidzika pakati pemitezo yemhuri uye zvinosarudzwa senhaka. Mune dzimwe mhuri nhengo dzinopfuurira kuberekwa patsva kuburikidza nehupenyu hwakati. Ivo vanogamuchira izvo zvavakapa kuzita remhuri uye nekumira kana vakatendera kuti zviitike kwazviri. Boka ramangwana zvinogona kukanganisa mitezo yemhuri kweimwe kana maviri mazera chete, kana kuti ingawedzera kuburikidza nemazana emakore. Vanhu vanokweverwa mumhuri uye vanochengetwa imomo nekufanana kwepfungwa; chero bedzi kufanana kwacho kuchiramba kwemhuri kunoitwa pamwe chete. Vaimbove varidzi vemunda nezvakakodzera, kana kungo gara munharaunda yaive nzira yekutanga uye kufambisa mhuri. Munguva dzazvino pfungwa dzakachinja uye nyika haisisiri nzira huru yekuenderera nemhuri. Dzimwe nguva vanotityira pfungwa dhonza vanhu mumhuri imwe chete neboka rayo ramangwana.

Vanhu vanogoverana muboka ramangwana, ndiko kuti, iwo mamiriro epanyama, enharaunda yavo nekuti yavo pfungwa kuva kana kuva nechimwe chinhu chakafanana; izvi zvinodziunza ivo mune hamlet imwechete kana dhorobha, zvine zvakajairika mamiriro uye zvido. Kunyangwe nzvimbo dzakapatsanurwa munharaunda dzakadaro dzakasiyana, pane chimwe chisungo chepfungwa dzinozivikanwa dzinokwevera vanhu mukati nekuvachengeta munzvimbo. Ikoko vane mutauro wakajairika, muviri nharaunda, vavakidzani, tsika uye mafaro; Ikoko vanoroora uye vanosangana pamwe chete mune zvakajairwa nguva dzekubudirira, nenjodzi, denda, moto, kuwanda kana hondo. Zvinogamuchirwa nemunhu wega munjodzi yakajairika i kunze dzewake zvekare pfungwa. Kana fungidziro yakajairika isingaenderani nekutenderera kwe chero kufunga kweavo varipo munzvimbo yakadaro, vanopukunyuka. Saka ndezvekuti kune zvinoshamisa kunze kwekushayikwa kwazvakaitika kana vazhinji vakaunganidzwa pamwe nekuitwa kuti vatambure, sekuputika kwengarava, imba yemitambo inotsva, chivakwa chinowira pasi, mafashama kana mukutambudzwa kwechitendero kana nezvematongerwo enyika.

Vanhu vanoberekerwa murudzi kana dzinza nekuti ravo pfungwa, uye mafungiro uye mutambi rakagadzirwa navo, vaidhaye ipapo. Ivo vanoita general mweya, mutambi, masikirwo uye maitiro emakwikwi, uye anovandudza, kusimbisa kana kuchinja iwo. Vanhu vanogadzira mweya inova Mwari yerudzi, vanouumba nekufunga kwavo. Iyo inofema kuburikidza nevamiriri vedzinza irori; saka anouya asina hanya kuna kana kusarura kurwisa avo vasiri vevowo kana vanopikisa nyika mweya. Vese vanofunga zvakafanana vanokwezverwa kune mweya uye vanopedzisira vazvarwa vari munhangemutange, mavanogovana boka rayo ramangwana kusvika pamwero iwo pfungwa inogona kubviswa kunze nguva, mamiriro nenzvimbo.

Kazhinji kacho vanhu vari vedzinza ripi neripi vanobva ipapo nenzira yekusimudzira vanoita nemiviri. Vamwe, zvisinei, vanoberekerwa munhangemutange kuti vadzidziswe hunokosha; vamwe nekuti vakatambudza nhangemutange; vamwe nekuti ndivo vane kodzero yekuwana maricho kubva pazviri; uye vamwe nekuti ivo vanofanirwa kuita chimwe basa pamusoro payo: ese anogovera boka ramangwana.

panguva nguva Njodzi isingazivikanwe, sapamwaka yenzara, kukundwa muhondo, kudzvanywa nerudzi ruvengo, mhirizhonga nekusateerera mutemo, vari kunze varipo kuti vagovane boka ramangwana. Ivo vekunze vanoberekerwa munhangemutange sezvakangoita sevayo, kuti ivepo ipapo nguva panoitika njodzi idzi. Ivo vakadzingirira kwavari kubudikidza nenhamo yeruzhinji izvo zvavakakwezva ivo pachavo nekwavo pfungwa. Izvi ndizvo zvakaitikawo kune avo vanoita vanouya kuzotora chikamu munguva yekubudirira, kunatswa uye kubwinya.

Iko kusimuka kana kudonha kwenyika kuri nekuda kwechimwe chinhu kufunga inova yenyika kufunga. Zvimwe chete kufunga icho chakaburitswa musimba uye kugona kukuru kwerudzi kazhinji ndizvo zvinokonzeresa, kudonha nekutsakatika. Seti yevanhu inogadzira iyo kufunga uye anoikudziridza. Vamwe vanokweverwa mukati nekufanana kwavo pfungwa nerubatsiro mukuvaka rudzi kuburikidza kunze yepfungwa yayo inotonga. Vamwe pfungwa vane simba zvakakwana kuti vachengetedze nyika kwemazana emakore zvisati zvapihwa zvakaderera vanoita kana kunyura kana kuti yabviswa. Kunyangarika kwakazara kwevanhu vakaita sevaCarthaginians, vaIjipita kana vekare vechiGiriki chiratidzo chekuti panguva dzakakomba pakange pasina vanhu vakakwana kuti vape kufunga kwenyika shungu nyowani itsva yaizotakura nyika kuburikidza nekuunganidza kunze zvekare pfungwa.

Pane nguva, uye urefu hwayo hahusvike makore makumi mashanu, mairi nyika dzese dzingangonyangarika seboka rezvematongerwo enyika pasi pehuremu hwayo ramangwana. The pfungwa rerudzi rwese, kungave republic kana monarchy pfungwa vevanhu vayo. Kana izvi pfungwa ndivo, uye vanga vari kare, vakanangidzirwa kune mukana weumwe neumwe kana kukunda kweveruzhinji, kunyengera kana kudzvinyirira, ivo vanodzingwa kunze munjodzi dzeruzhinji. Izvi pfungwa yaigona kupedzisa bato rezvematongerwo enyika senyika. Asi kazhinji nguva dzose kune mumwe munhu ane yakakura kuona uye anogadzira kufunga idzva kana nyowani kunzwa kana shanduko yeiyo iripo. Muna ikoku anoyamurwa nevamwe vakakwana veTestune Selves vanotarisa uye nekubatsira nyika. Saka rudzi runosvika panguva yakaoma. Zvirokwazvo hapana murume mumwe chete aigona kuponesa rudzi; panofanira kunge paine zvakakwana nhamba wevanhu vanotsigira kufunga kwekuvandudza, uye kana vanogona kuwana preamperance yekufunga iyo nyika inoenderera mberi, zvikasadaro inoderera.

Varume vanozvirereka uye vanoita nekuzvishingisa pamaonero. Kuwana uye kuwedzera zvinhu, kuva nerunyararo uye kuchengeteka uye kushandisa simba, ndizvo zvinangwa zvavo pfungwa. Kupandukira uye kukweverwa kwemauto basa muhondo, monopolies, tax-dodging uye akakosha runyararo murunyararo, zviitiko zvakanyanyisa. Uye anenge munhu wese anofarira zvinhu zveveruzhinji chete kusvika padanho rezvakanakira iye zvaanotarisira. Varume vanotsvaga kudiwa kudiki apa uye zvipo zvikuru ipapo, vachiziva kuti ivo vachabatsirikana nazvo nekushayisa ruzhinji kana kururamisira. Anenge munhu wese anowedzera kune yakajairwa tsika yekuita huwori mumasangano eruzhinji. Vamwe vanhu vari kushandira pasi pekurumwa kwekuda vega, vazhinji havana indolent uye inert kubva rudo zororo. Kune varume vazhinji vangave vakuru vakuru, asi ivo havawanikwe. Vanhu havafarire uye havazomiriri mukuru akangwara, asi vanomusiya uye vanomusiya murume akaodzwa mwoyo. Saka havawani varume vakanakisa, uye kana vakawana varume vane vavariro dzakanaka, vanowanzomanikidza kuzvidzivirira nekunyunyuta kana nehuwori.

Naizvozvo vashandi veveruzhinji mune monarchies, oligarchies uye democracies, vakaipa sezvavari. Ndivo vamiriri vevanhu; mavari pfungwa wevanhu vatora fomu. Avo vasiri muhofisi vangaita sezvinoitwa nevakuru varipo, kana kutonyanya, kana vaive mukana. Vakuru vane huwori vanogona kubata zvigaro uye sinecures chete kwenguva yakareba seye pfungwa vevanhu vakashatiswa. Mabhonzo eutsinye aigona kudzvinyirira vanhu chero bedzi ruzhinji rwevanhu, kana vanga vari munzvimbo yemabharuni, vangadai vakaita sezvakaita barons. Despots akararama chete nekuti iwo aive emakaro uye zvido vavanhu vavakatonga pamusoro pavo. Inquisition yeKaturike yekudzvinyirira kunyengera yaivapo chero pavairatidzira pfungwa revanhu.

apo pfungwa wevanhu vanoda shanduko kuti ive nani murume anowanzoonekwa achiirwira. Anotaura zvavo pfungwa; asi kazhinji vanomusiya apo zviito zvake zvinoda rutsigiro. Kana iri mubvunzo wesarudzo pakati pekufarira kweveruzhinji nezvido zvavo zvakavanzika, zvido zvakavanzika zvinowanikwa. Kazhinji avo vanogunun'una nezvekushata, mutero, kupamba kana kumwe kusarongeka, ivo pachavo vangave nemhosva dzakadai zvakaipa Dai chete vaigona kuvadzora nemhosva. Ivo vanhu vane masimba, ingave mudhisotism kana mudemokrasi, ndevaya vanogona kuona uye kushandisa hutera hwevanhu, uyezve nguva iva nesimba rakawanda uye unoda kutora njodzi kupfuura vanhu vazhinji.

Izvo chaizvo mashoko yenhoroondo inozivikanwa zvishoma. Kubwinya kwerudzi rwavo uye chitendero mumabhuku ekuchikoro, kusarudzwa kwemisoro yakafanira pazviitiko zveveruzhinji, kudzvinyirira kwe mashoko, chirevo chekubata pano nepapo, ndizvo izvo vese vasiri vepedyo venhoroondo vanowana nezvazvo. Iko kushaya simba nekuita zvakaipa kwevanhu, uye humiro mutemo. Zvakakura kubva pane izvi zvisina kutarisirwa mashoko Huyai boka ramangwana kudzvinyirira, kusaruramisira, hondo, kumukira, mitero inorema, kurohwa, kurwiswa uye denda. Ivo vanogunun'una nezvekuipa uku vari pakati pezvavanokonzera.

Zvinoratidzika kunge zvisingakoshi zvinhu zvinogona kunge zviri zvinhu mukati kuguma kwemuviri. Chikamu chete chezvinodyiwa nemurume chinogona kushandiswa naye; izvo zvaasingakwanise kushandisa ndezvepasi. Anofanira kudzokera kupasi, nenzira yehutsanana, kurambwa kwemuviri mushure mekunge ashandisa iyo chikafu izvo nyika yaakamugadzirira. Nharaunda inoitisa marara nemarara nyaya mune rwizi kana dziva, zvinoita a zvakaipa. Zvakadaro nyaya inokanganisa mvura. Vazhinji zvirwere uye denda mumaguta rakakonzerwa ipapo. Iri iboka ramangwana.

Panguva dzinonetsa vamwe varume vanomuka vobva vakuita zvisingaite mhedzisiro. Varume vakadaro kazhinji kazhinji havazivi vamiriri ve mutemo. Boka ramangwana vevanhu vawo vanodaidzira chiridzwa chinoshandiswa nevanhu pfungwa inogona kubviswa kunze. Munhu anoonekwa kana pfungwa vevanhu vake vanomubvunza. Hakuna murume chero werudzi urwu anofanirwa kuverengerwa zvese zvaanoita. Iye anoita nekuti anomanikidzwa kuita uye nekuti anobvumidzwa kuona nzira yekuzadzisa yake chinangwa. Vamwe varume vakadai muzana remakore rapfuura vaive Palmerston, Bismarck, Cavour, Mazzini neGaribaldi.

Chirungu mweya yekare akagadzira Lord Palmerston, akamuchengeta muhofisi uye akaburitsa munguva yake yakareba kutonga mhinduro dzakawanikwa kuBritain kubudikidza naye. Bismarck yaive Prussian; iye akange ari munhu anogona, uye ane simba. asi chakaita kuti abudirire aive nguva, iyo nzvimbo, nemamiriro ezvinhu, izvo zvaibvumira kufunga of Prussian chikoro, manejimendi, mauto uye masimba, kuti vabatanidzwe kunze sa kufunga yeGermany yose. Nenzira imwecheteyo Italian pfungwa dzenyika uye dze rusununguko kubva kuudzvanyiriri kweAustria nePapa zvisizvo, zvakaratidzirwa mukubudirira kweCavour, Mazzini neGaribaldi.

Dzimwe nguva vamiririri ve mutemo ndivo conscious vamiririri. Washington, Hamilton, Lincoln naNapoleon vaive verudzi urwu. Washington aiziva kuti aifanira kuve mutungamiri wechokwadi wevanhu uye muvambi werudzi rutsva. Hamilton akanyatso kuziva kuti aifanira kunyatsoisa nheyo dzemari yekuAmerica muhurumende. Lincoln aiziva kuti aifanira kuchengetedza Union, uye akaita nepese paanogona napo nemauto eudyire uye ekupengenya aive pedyo naye. Akakwanirisa chinangwa yaakange achipomerwa nayo na ruzivo akataura nezve Mwari.

Basa raNapoleon kuenda kuEurope kwaive kubvisa zveshuwa mweya wekare wevatongi izvo zvakaita kuti Europe inyongane, kudeuka kweropa uye kusungwa kwemazana emakore. Aifanira kupa nyika idzi mukana kune hurumende nevanhu vese. Akatadza nekuti vanhu vekuFrance, kunyangwe havo vakati vaakuda rusununguko, kuenzana uye kudyidzana, vaishuvira kurega Napoleon agadzire hutsva uye nekukunda nyika kwavari. Akagashira kuraira kubva kune vamwe vamiririri veTestune Selves; aifanira kupa France hurumende yemhando; uye Europe yaifanira kutevedzera mushure mayo, kana vanhu vangadaro. Iye aifanira kusasiya nyaya yeumambo, kuti awane imba. Kushuva kwake kwakamukunda; akarambana nomukadzi wake asingabereki uye akaroora zvakare, kuti ave nechinetso. Mushure mekunge atsidza paiyi fosi, simba rake rakatanga kudzikira uye akange asisaone mikana kana kupa zvinopesana nengozi. The ramangwana vevanhu veEuropeana kunze kweari iye kushaya kwake simba uye chishuvo, kuunza panguva yekuita yakagara ipapo kweanenge makore zana.

boka ramangwana inonyanya kuratidzwa pane dzimwe nguva kana pachangoerekana paine shanduko munzira dzehurumende, sekunge paine kusimuka kwevaranda kana shanduko, uye kutonga kwemhomho mumuka kwekunyongana kwakadaro.

Zvitendero, zvakare, ndezveboka ramangwana. Ivo vanokudziridza kubva mumasangano echitendero apfuura, izvo zvisingachaenderani nenguva uye pfungwa revanhu. Zvishoma nezvishoma maonero matsva anopararira, uye gadziriro inofanirwa kuitwa yekubvumira iyo yekutanga pfungwa vezvizvarwa zvinouya kuti vadzingwe kunze. Ipapo maitiro ekuparadza pfungwa chinopararira kusvikira chave kuwanda zvekuti chitsva chitendero inogona kutsigirwa nayo. Pane chiitiko chakagadzirirwa kudaro panowanikwa muvambi wetsva chitendero. Dzimwe nguva anoramba asingazivikanwe. Chikamu chitsva che chitendero inobudirira apo kuyedza kwakawanda kwakundikana nekuti nguva yakanga isati yaibva yekuti vatobate.

Utongi hwekutonga mutemo wevapristi muzita ravo Mwari or vanamwari. Vapirisita vanotonga; kana vanamwari vanogara vachitonga nekurayira zvakananga, ivo vanosiya zvese kuvaprisita avo, vanonamatira kumabasa enguva dzose kuti bhenesi rehupirisita riwane. Vapirisita vanotarisira runyararo rwevanhu kunyanya kubudirira kwavo. Zvekudzokera kumashure vanoita mamwe maitiro ehumwari anotendera kudzidza kwakanaka mukati tsika, sekungobvumirwa kweuranda kubvumidzwa vanoita dzidziswa. The tsika vanodzidziswa zvakafanana mumasangano ese ezvitendero, uye havana kuipa muhutongi kupfuura mamwe maitiro.

Boka ramangwana yeavo vanogara pasi pekutonga kunozivikanwa. Ikoko kune simba rose renyika neechurch riri mumaoko evaprisita. Nyika, mahofisi, zvinhu, mapato uye zvakanangana zvemarudzi ese zvinowanikwa nevaprista pachiyero chisina kukodzera kune vatungamiriri vekunamata. Chinhu chavo chaicho kugutsa munhu wavo rudo yesimba, rombo rakanaka uye kuchiva. Chero bedzi ivo vachibatanidza simba rekunze nenzvimbo yavo yehupirisita, vanobata vanhuwo zvavo mukati kusaziva, kubvuma, uranda, kutya, nemombe dzinokudzwa. Saka zvaive muIndia, muJudhiya, Egypt, nemaAztec, uye nepakati peNguva dzeRima munyika idzo Chechi yeRoma Katurike yaive nesimba rekunze. Boka ramangwana yevanhuwo zvavo ndizvo kunze vekwavo pfungwa. Izvi zvinovaita kuti vazviise pasi pevapristi, vavanotenda kuti vamiriri vake Mwari. Nekudaro, izvo kazhinji ndiyo nzira yega yekudzokera kumashure vanoita inogona kudzidziswa tsika uye anogona budiriro zvachose.

Ivo vanhu vevakadai chitendero vanozvarwa mazviri nekuti ndezvayo. Ivo vakaiswa chiratidzo ne Mwari of izvo chitendero kusati kuberekwa. Ivo vanogona kusunungura ivo pachavo chete nemunhu kufunga. Kunze kweboka ramangwana, ivo vanhu chaivo vane zvavo pfungwa of mbayo, unyengeri nekumanikidza kwakadzingwa kune ivo mune zviitiko zviri zvavo ramangwana. Kana vakaita zvekushushikana semabhizimusi emubatanidzwa, zvingave kuti ivo vachave pamwechete mumapoka kana ruoko rwe mutemo anorova.

Vapirisita chero vapi zvavo chitendero havasi akasiyana mune chido kuti vazvichengete ivo pachavo musimba munzira ipi neipi yavanogona. Mupristi weFrance Calvin, maScotch Presbyterian, vapristi veChechi yeEngland, maPuritan eMassachusetts, kusanganisira varoyi veSalem, vese vaive nechido chekuparadza dzidziso dzekupanduka uye vaive vadzvinyiriri. Wese munhu anotambudza vamwe uye anotsvaga hukuru hwedzidziso dzake, anoruramisa kutyisa kwake nekutaura kuti anobatsira avo vaanotambudza. Nekudaro, unyengeri uye nharo dzaive muchidzitiro mumazuva okutonga kwehumwari, hapana chengetedzo kana kubhadharwa kuchizoitwa, uye chidzidzo chekushivirira uye nekunzwira tsitsi kwakawanda mutsa inofanirwa kudzidza muchikoro che mutemo. Vapirisita, vaurayiwi nemhomho dzinosangana navo ramangwana singly kana mumapoka. Kana ari chero ehumwari, monotheistic kana polytheistic, hapana mumwe wavo aripo, sekureva kwevanhu vanogara pasi pazvo, chero zviri nani kana zvakatenderedza kupfuura hutsinye hwakanyanya hwevasina barambwa.

chimwe nechimwe Mwari ane godo pamusoro pesimba, nevapirisita veumwe chitendero paridzai vanamati vevamwe vanamwari. The vanamwari havasi ivo vanourawa; vanhu vanofanira kubhadhara nehupenyu hwavo munguva dzehondo dzechitendero dzevapristi. The vanamwari pamisoro yevose zvitendero ndivo muzvarirwo vanamwari yakagadzirwa nevarume; havasi Njere. Izvi zvinoratidzwa ne chokwadi kuti ivo vapristi vanovamiririra; na element romwoto, mweya, mvura kana pasi, zviri zvavo; nepfungwa kana manzwiro avakabatana nawo, sekuona, kurira, zvinonaka kana hwema, izvo zvinoshandiswa mumitambo uye zviratidzo mukunamata kwavo; uye, na chokwadi kuti mumwe nemumwe we vanamwari inonamatwa pamwe chete uye inofungidzirwa kuti iri kunze.

Izvi zvese zvinogona kudzidziswa nemumwe kana vashoma muhupenyu hwese, asi ruzhinji rwevateveri ve chero chitendero garai pamwe uye ruzivo mumapoka chero ramangwana kuzvipira kwavo, kutendeseka uye kutendeseka, kana yavo kusarura, kufungirana zvakaipa uye unyengeri, kana kuzvikudza kwavo, kunyanyisa uye utsinye mukutenda kwavo kwechitendero kunounza kwavari. Saka zvitendero kupa boka ramangwana.

Boka ramangwana yeavo vanogara pasi pekisiki oligarchy inotongwa neiyo mutemo seicho chinobata boka ramangwana yeavo vanogara pasi pevamwe nezvimiro ye oligarchical hurumende. MaOrigarchies evaridzi vedzinza rehurumende, vemauto, emahofisi, emari-yemari, yevashandi vezvematongerwo enyika uye yevatungamiriri vevashandi, vese vane maitiro akafanana. Dzimwe nguva pane zvinowanikwa nhaka mumasangano aya; zvisinei, pano pamwe mune inonzi hutano yemuviri wenyama, chimiro chenhaka inongova nzira yekushanda nayo iyo ramangwana iyo inogara iri mvura uye concretion ye pfungwa yeavo vakanganiswa neizvi nezvimiro yehurumende.